“องค์พระฝาง” พระพุทธรูปทรงเครื่องสมัยอยุธยา

“องค์พระฝาง” เป็นพระพุทธรูปทรงเครื่องสมัยอยุธยา หล่อด้วยสัมฤทธิ์ เดิมเป็นพระประธานประจำวัดพระฝางสวางคบุรีมุนีนาถ (อยู่ในเขตบ้านฝาง ตำบลผาจุก อำเภอเมือง จังหวัดอุตรดิตถ์ ปัจจุบัน)

ในสมัยรัชกาลที่ ๕ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญมาไว้ที่กรุงเทพฯ หากต่อมาในปีพ.ศ. ๒๔๕๑ มีรับสั่งให้นำกลับไปประดิษฐานที่พระอุโบสถของวัดพระฝาง ตามเดิม แต่สุดท้ายก็หาได้มีผู้ใดนำกลับไปตามพระราชประสงค์ไม่ องค์พระฝางจึงยังประดิษฐานอยู่ที่วิหารสมเด็จ วัดเบญจมบพิตร กรุงเทพมหานคร อยู่จนปัจจุบัน

วัดพระฝาง เป็นวัดเก่าแก่และสำคัญของฝ่ายหัวเมืองเหนือมาแต่อดีต มีบันทึกว่าพระมหาเถรศรีศรัทธาฯ ซึ่งเป็นพระเถระผู้ใหญ่ของสุโขทัยเคยมานมัสการองค์เจดีย์พระธาตุที่วัดนี้ ในสมัยต่อมา พระมหากษัตริย์หลายพระองค์นับตั้งแต่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอแห่งกรุงศรีอยุธยา, พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ และพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ก็ได้เสด็จไปนมัสการพระธาตุเจดีย์ที่วัดนี้

ไม่มีหลักฐานปรากฏแน่ชัดว่าพระพุทธรูปที่เรียกกันว่า “องค์พระฝาง” จะสร้างขึ้นเมื่อใด แต่สันนิษฐานว่า เมื่อสมเด็จพระเจ้าบรมโกศ ได้เสด็จขึ้นไปที่วัดนี้ ในเดือน ๑๒ จุลศักราช ๑๑๐๒ (พ.ศ. ๒๒๘๓) และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดงานสมโภชถึง ๓ วัน คงจะได้ทรงนำพระพุทธรูปองค์นี้ขึ้นไปประดิษฐานในคราวนั้นด้วย